Jak diagnozować i leczyć choroby prostaty u psów

Istnieją dwie najczęstsze choroby prostaty: nienowotworowe powiększenie prostaty (łagodny rozrost gruczołu krokowego - BPH) oraz zapalenie prostaty (prostatitis). Sporadycznie w praktyce klinicznej spotyka się metaplazję lub nowotwór prostaty, który jest niezwykle rzadką  chorobą. BPH, czyli łagodny rozrost gruczołu krokowego, jest najczęstszą chorobą androgenozależną, której częstość występowania wzrasta wraz z wiekiem. 

Wiąże się to z obecnością testosteronu, czyli głównego krążącego we krwi samców androgenu. Testosteron jest metabolizowany w gruczole krokowym przez enzym 5α-reduktazę do swojego aktywnego biologicznie metabolitu – dihydrotestosteronu (DHT). W wyniku stymulacji androgenowej dochodzi do proliferacji komórek gruczołu krokowego (hiperplazja) z następowym zwiększeniem rozmiarów komórek (hipertrofia). Objawy kliniczne są zwykle opóźnione, tj. pojawiają się w momencie, gdy prostata jest już wyraźnie powiększona. U psów zazwyczaj obserwuje się surowicze lub krwiste wycieki z napletka niezależne od oddawania moczu, krwiomocz, hematospermię, parcie na mocz, trudności z wypróżnianiem i czasami z oddawaniem moczu, sztywny chód, wstążeczkowe stolce i zaparcia. U samców niehodowlanych metodą leczenia z wyboru jest kastracja chirurgiczna, gdyż jądra są głównym źródłem testosteronu. W przypadkach, gdy kastracja jest niemożliwa, np. ze względu na wysokie ryzyko anestezjologiczne, lub u cennych psów reproduktorów, gdy konieczne jest zachowanie płodności, sprawdzoną metodą leczenia jest zastosowanie octanu ozateronu (Ypozane^®, Virbac). Produkt Ypozane zawiera antyandrogen steroidowy, który leczy BPH poprzez zmniejszenie wychwytu androgenów w tkance gruczołu krokowego, hamując działanie 5α-reduktazy i blokując receptory androgenowe, co powoduje obkurczenie gruczołu krokowego bez wpływu na płodność. Innym dostępnym na rynku lekiem przydatnym w leczeniu BPH jest syntetyczny agonista GnRH - octan desloreliny (Suprelorin^®, Virbac) w postaci implantu podskórnego o powolnym uwalnianiu. Odwracalnie hamuje on oś przysadkowo-gonadalną i po początkowym okresie zaostrzenia (tzw. zjawisko "flare-up") obniża stężenie FSH i LH, a następnie krążącego we krwi testosteronu, powodując zmniejszenie wielkości gruczołu krokowego, obniżenie libido, osłabienie zachowań seksualnych i zmniejszenie produkcji spermy, podobnie jak w przypadku kastracji chirurgicznej. Powrót do normalnej płodności rozpoczyna się po 6 miesiącach od pojedynczej implantacji, ale zmniejszenie wielkości gruczołu krokowego obserwuje się do 11 - 12 miesięcy po implantacji.

Prostatitis - zapalenie prostaty, jest drugim co do częstości występowania schorzeniem prostaty u psów. Występuje u psów w każdym wieku, przy czym częściej u samców niekastrowanych niż kastrowanych. Zwykle wywołane jest przez czynniki zakaźne, ale sporadycznie można spotkać się z zapaleniem aseptycznym. Najczęściej dochodzi do niego poprzez wstępujące zakażenie bakteryjne z cewki moczowej, jednak bakterie mogą się rozprzestrzeniać z innych części ciała, zwłaszcza przy osłabionym układzie odpornościowym. Dość często rozpoznaje się je wtórnie do innych schorzeń dotyczących prostaty, takich jak BPH, lub po leczeniu hormonalnym (androgeny i estrogeny). Zapalenie prostaty może mieć charakter ostry z nagłym początkiem, ale jednak najczęściej ma charakter przewlekły, kiedy to dolegliwość może pozostawać przez długi czas niewykryta. Stan zapalny może prowadzić do powstania ropni lub torbieli prostaty wypełnionych ropą. Postać ostra może powodować wyraźną osowiałość, gorączkę, ból i sztywny chód, natomiast przewlekła może przebiegać bezobjawowo, prowadząc jedynie do niepłodności u samców hodowlanych z powodu złej jakości nasienia. Badanie moczu, analiza wydzieliny gruczołu krokowego uzyskanej poprzez pobranie ejakulatu (często niemożliwe, jeśli występuje bolesność) lub przez masaż gruczołu krokowego, są zwykle wystarczające do wykonania posiewu bakteriologicznego i oznaczenia lekowrażliwości. Zarówno ostre, jak i przewlekłe zapalenie prostaty wymaga leczenia antybiotykami, jednak tylko w postaci ostrej dochodzi do przerwania bariery krew-prostata, co umożliwia odpowiednią penetrację antybiotyku do tkanki gruczołu krokowego. W postaci ostrej antybiotyki powinny być dobierane na podstawie badania lekowrażliwości i podawane przez 3-4 tygodnie, początkowo w okresie największego nasilenia objawów, wraz z leczeniem wspomagającym w postaci płynów podawanych dożylnie i niesterydowych leków przeciwzapalnych (NLPZ). W postaci przewlekłej skuteczność leczenia antybiotykami jest uwarunkowana ich niezdolnością do penetracji nabłonka gruczołu krokowego. Nabłonek prostaty jest błoną lipidową, dlatego leki lipofilne (trimetoprim, klindamycyna, chloramfenikol, erytromycyna i fluorochinolony) lepiej przekraczają tę barierę, przy czym należy podawać je przez 4-5 tygodni, a w opornych przypadkach nawet do 12 tygodni. Często konieczne jest również leczenie antyandrogenne, gdyż wiele przypadków zapalenia prostaty rozwija się jako konsekwencja BPH.

Nowotwory prostaty są u psów rzadkie, przy czym zwykle dotykają kastrowanych samców i niestety nie odpowiadają dobrze na obecnie dostępne leczenie. Guzy mogą powstawać w obrębie samego gruczołu (głównie rak) lub rozprzestrzeniać się do gruczołu krokowego z innych miejsc w organizmie. Objawy kliniczne są podobne do objawów innych chorób prostaty, wielkość gruczołu krokowego może pozostawać w normie, a w przypadku stwierdzenia przerostu prostaty, gruczoł jest często asymetryczny i nieregularny. Rozpoznanie choroby prostaty u kastrowanego samca psa zawsze wiąże się z dużym podejrzeniem zmiany nowotworowej. Rak prostaty wiąże się ze złym rokowaniem, ponieważ w momencie rozpoznania często obecne są już przerzuty. Większość protokołów leczenia chirurgicznego, radioterapii i chemioterapii okazały się mieć albo poważne skutki uboczne, albo nie wydłużały życia psa. Ponieważ nie jest dostępna skuteczna terapia lecznicza, pacjentom tym można zaoferować jedynie opiekę paliatywną i leczenie wspomagające. Inhibitor COX piroksykam (0,3 mg/kg/dzień, podanie doustne) i inne NLPZ (karprofen 2,2 mg/kg, podanie doustne, dwa razy dziennie) wydłużyły medianę czasu przeżycia do 6 miesięcy.

U samców psów z guzami produkującymi estrogeny (guz z komórek Sertoliego) lub narażonych na egzogenne źródło estrogenów, obserwuje się metaplazję komórek płaskonabłonkowych. Wydzielanie dużych ilości estrogenów prowadzi do niedrożności kanalików i powstawania torbieli lub tworzenia się ubytków. Komórki okołocewkowe ulegają metaplazmatycznej transformacji z nabłonka jednowarstwowego w wielowarstwowy oraz dochodzi do zwyrodnienia komórek nabłonka razem z powierzchowną warstwą zrogowaciałych komórek. Klinicznie najczęściej obserwuje się łagodną prostatomegalię (powiększenie prostaty niezależnie od przyczyny) i dużą liczbę komórek płaskonabłonkowych w wydzielinie gruczołu krokowego. Leczenie polega na usunięciu źródła estrogenów, tj. kastracji chirurgicznej lub odstawieniu leków zawierających estrogeny.

Choroby gruczołu krokowego różnią się pod względem ciężkości przebiegu, możliwości leczenia i rokowania. Objawy kliniczne są podobne niezależnie od schorzenia, co znacznie utrudnia diagnostykę kliniczną i leczenie. Dotychczas najlepsze wyniki obserwowano w terapii skojarzonej polegającej na stosowaniu łącznie antybiotyku i leku o działaniu antyandrogenowym. Niemniej uzyskane dotychczas wyniki dotyczące stosowania agonistów i antagonistów GnRH są bardzo obiecujące. Miejmy nadzieję, że dalsze badania potwierdzą ich bezpieczeństwo i skuteczność, a w przyszłości będą one powszechnie stosowane.

Piśmiennictwo:

Cunto M, Mariani E, Anicito Guido E, Ballotta G, Zambelli D. Clinical approach to prostatic diseases in the dog. Reprod Domest Anim. 2019 Jun;54(6):815-822. doi: 10.1111/rda.13437.

England GCW, Heimendahl von A (eds), BSAVA Manual of canine and feline reproduction and neonatology, 2nd edition, BSAVA Gloucester 2013, pp. 191-211.

Leroy BE. Northrup N. Prostate cancer in dogs: Comparative and clinical aspects. The Veterinary Journal. 2009 May; 180: 149–162. https://doi.org/10.1016/j.tvjl.2008.07.012

Lévy X, Niżański W, von Heimendahl A, Mimouni P. Diagnosis of common prostatic conditions in dogs: an update.

Reprod Domest Anim. 2014 Jun;49 Suppl 2:50-7. doi: 10.1111/rda.12296.

Niżański W, Levy X, Ochota M, Pasikowska J. Pharmacological treatment for common prostatic conditions in dogs - benign prostatic hyperplasia and prostatitis: an update. Reprod Domest Anim. 2014 Jun;49 Suppl 2:8-15. doi: 10.1111/rda.12297.