Optymalizacja czasu rozrodu u suk

Podstawą jest rzetelna wiedza na temat cyklu rujowego u suk: u suk występuje cykl monoestralny, (nie)sezonowy, ze spontaniczną owulacją i możliwością urodzenia wielu młodych w jednym cyklu. Faza przedrujowa i faza rui właściwej trwają średnio po 9 dni. Jednakże czas ich trwania oraz występowanie odruchu tolerancji są ogromnie zmienne. Ponadto oocyty psowatych ulegają owulacji w stanie niedojrzałym i wymagają 48-60 godzin na postowulacyjne dojrzewanie. Po osiągnięciu dojrzałości oocyty zachowują żywotność przez 2-4 dni.

Chociaż pojedyncze kojarzenie może być udane już na 5 dni przed owulacją ze względu na długi czas przeżywalności plemników niektórych psów, dla osiągnięcia maksymalnego sukcesu zaleca się krycie po potwierdzeniu owulacji.

Narzędziami do określania czasu krycia są badania ginekologiczne (badanie okolicy anogenitalnej, cytologia pochwy, waginoskopia), analiza hormonalna (LH, progesteron, P4) oraz USG jajników.

Zwykle 3 do 5 dni po rozpoczęciu krwawienia w fazie przedrujowej przeprowadza się pierwsze badanie suki, szczególnie jeśli należy wykonać badanie bakteriologiczne wymazu z pochwy w celu potwierdzenia flory fizjologicznej.

Materiał do badania cytologicznego pochwy uzyskuje się z dogłowowej części pochwy za pomocą wziernika i (zwilżonego) wacika. We wczesnej fazie pęcherzykowej obecne są głównie mniejsze komórki. Wraz ze wzrostem poziomu estrogenów (E2) dochodzi do indukcji mitozy, co powoduje zwiększenie napięcia warg sromowych oraz wzrost liczby warstw i komórek nabłonka pochwy. Zmniejszone dotlenienie i słabsze odżywienie górnych warstw komórek prowadzi do ich obumierania i śmierci. Na skutek tego w czasie owulacji pojawiają się duże skupiska powierzchniowych komórek nabłonka (wziernik Kilian). Próbki pobrane bez wziernika nie pozwalają na prawidłowe określenie czasu krycia w fazie rui właściwej.

Waginoskopia uwidacznia zmiany w kształcie pochwy i kolorze błony śluzowej: podczas gdy E2 powodują obrzęk (fałdy błony śluzowej wystające do światła pochwy), to obniżenie E2 i podwyższenie P4 wiąże się z obkurczeniem komórek, co powoduje powstanie wzoru przypominającego wyglądem kostkę brukową. Kolor błony śluzowej pochwy zmienia się z czerwonego, przez różowy, do bladoróżowego i staje się blady w optymalnym czasie krycia.

Ustalenie czasu owulacji poprzez analizę wzrostu poziomu LH wymaga częstego pobierania próbek krwi oraz dostępu do półilościowych testów LH. Analiza P4 jest często stosowana dla oszacowania momentu owulacji. Wzrost poziomu LH zbiega się z pierwszym nagłym wzrostem P4 >0,5 ng/ml. Ponieważ tak wczesne i częste pobieranie próbek P4 jest niepraktyczne, szacuje się, że owulacja występuje gdy poziom P4 jest pomiędzy 4-8 ng/ml (12,7-25,4 nmol/l). Dokładny zakres musi zostać określony dla każdego urządzenia pomiarowego, a każdy uzyskany wynik powinien być uzupełniony badaniem ginekologicznym, a najlepiej badaniem ultrasonograficznym jajników w celu potwierdzenia owulacji.

Wniosek
Optymalizacja czasu krycia u suki opiera się na określeniu momentu owulacji poprzez wielokrotne badania ginekologiczne oraz analizę LH lub - częściej - P4. Krycie jest optymalne od dnia owulacji (D0) do D4. W przypadku pojedynczego krycia lub inseminacji nasieniem świeżym lub schłodzonym prawdopodobnie idealnym terminem jest D2-3 po owulacji. Inseminację nasieniem mrożonym przeprowadza się później, zwykle D3-4,5 po owulacji, z uwagi na krótszą żywotność/możliwość przeżycia zamrożonych, rozmrożonych plemników psa.

Zdjęcie 1: Wzierniki stosowane do waginoskopii: A. Kilian; B. wziernik rurkowy

Zdjęcie 2: Cytologia pochwy – próbka pobrana przy użyciu wziernika Kilian - w czasie owulacji - tworzenie skupisk komórek powierzchniowych (□) i bezjądrowych (□)

Zdjęcie 1                                                    Zdjęcie 2